Egzaminy GCSE i A-levels z języka polskiego jako obcego w UK

Możliwość wyboru języka polskiego jako jednego z języków obcych na Wyspach Brytyjskich jest przywilejem i szansą dla uczniów. Jeśli nie wiesz o tym – Drogi Rodzicu i Nauczycielu – to koniecznie czytaj dalej! Podpowiemy Ci także, jakie materiały egzaminacyjne możesz nabyć w naszej księgarni, aby przygotować się do egzaminów GCSE i A-levels. 

Co to jest GCSE i dlaczego zdawanie egzaminu GCSE z polskiego w UK jest przywilejem?

Wielka Brytania jest jednym z nielicznych krajów, które umożliwiają uczniom wybór języka polskiego do egzaminu na poziomie GCSE, General Certificate of Secondary Education (brak odpowiednika w Polsce – porównywany do egzaminu ósmoklasisty, ale o zdecydowanie większej wartości, egzamin ważny na rynku pracy) oraz A-level (odpowiednik matury w Polsce).

Nie powinno to dziwić, choćby z tego powodu, że polski jest dominującym językiem obcym używanym przez mieszkańców Wysp, co jednak nie jest równoważne z tym, że musiałby pojawić się na liście języków, które mają do wyboru uczniowie ze szkół ponadpodstawowych. A jednak jest! I to właśnie Polacy na Wyspach powinni odczytywać jako przywilej. Wyniki tych egzaminów są traktowane na równi z innymi językami nauczanymi w szkołach, takimi jak hiszpański, francuski, niemiecki czy włoski.

Jakie są korzyści ze zdawania egzaminu GCSE i A-level z polskiego jako obcego?

Lista wszystkich odpowiedzi na to pytanie byłaby długa, więc zatrzymajmy się przy najważniejszych pięciu, które najczęściej pojawiają się w kontekście ścieżki edukacyjnej i zawodowej.

1. Niewątpliwie Twoją zasługą, Drogi Rodzicu, jest to, że Twoje dziecko otrzymało szansę wyniesienia języka polskiego z domu. Jeśli komunikujesz się z dzieckiem w języku polskim, to udało Ci się pozostawić dziecku szansę na rozwój polszczyzny nie tylko na potrzeby codziennego porozumiewania się w domu, ale także na potrzeby uniwersyteckie.
   
   Jeśli bowiem Twoje dziecko dotrze do poziomu A-level, to wynik maturalny dołoży określoną pulę punktową w rekrutacji na studia na terenie Wielkiej Brytanii (im wyższy wynik, tym więcej punktów!). Nawet na kierunki, gdzie język obcy nie pełni roli wiodącej, wynik z polskiego może wzbogacić tzw. ‘personal statement’ kandydata lub stanowić koło ratunkowe w czasie rekrutacji, jeśli wyniki z innych przedmiotów okazałyby się niższe od oczekiwanych.
   
   Z własnego doświadczenia mogę podać tu przykładu mojego syna, któremu powinęła się noga na egzaminie z matematyki. Jego finalny wynik wypadł niżej niż zakładany – i to aż o dwa stopnie, więc wcześniejsze oferty – wstępnie akceptujące syna jako przyszłego studenta danej uczelni (‘conditional offers’) – straciły ważność. Syn znalazł się w gronie kandydatów korzystających z rekrutacji uzupełniającej. Na szczęście znalazły się uniwersytety, które zaakceptowały dodatkowe punkty Gustawa z języka obcego i syn mógł rozpocząć studia na wybranym kierunku (animacja komputerowa).

2. DO CZYTANIA PRZEZ RODZICÓW WRACAJĄCYCH DO POLSKI.
   Oczywiście zdane egzaminy z języka polskiego będą też pomocną ścieżką w razie chęci powrotu ucznia do kraju. Nie ma tu wprawdzie jednoznacznego przełożenia w sensie formalnym, to jest matura z języka polskiego jako obcego nie przekłada się na wynik matury z polskiego w kraju – jest to jeden z aspektów, którego często nie rozumieją rodzice, a jego sens zawiera się właśnie w tym jednym podkreślonym słowie.
   
   Twój nastolatek będzie miał zdany język polski jako obcy. Wynik ten może być potraktowany jako potwierdzenie pewnych podstawowych umiejętności rozumienia języka wykładowego i komunikacji w nim. Na pewno lepiej ten wynik mieć niż nie mieć żadnego potwierdzenia znajomości języka.
   
   Ta sama zasada odnosi się do egzaminu na poziomie GCSE. W razie przeprowadzki do Polski i kontynuacji przez 14- czy 15-latka nauki w krajowym systemie, zdany egzamin GCSE będzie sygnałem, że uczeń komunikuje się w języku polskim. Tu jednak uczciwie należy dołożyć gwiazdkę z objaśnieniem, i to wcale nie drobniejszym drukiem.
   
   Proszę nie liczyć na to, że każdy dyrektor szkoły w Polsce i każdy nauczyciel ma świadomość, co to jest egzamin GCSE i że jego reakcją będzie wypowiedziane z podziwem „Wow!”. Jeśli ktoś już miał doświadczenie powrotu ucznia z Wielkiej Brytanii, to MOŻE będzie wiedział, czym jest egzamin GCSE czy A-level. Bez takiego doświadczenia proszę się nie spodziewać wyrazów uznania dla ucznia.
   
   Ale to Państwo, dzierżąc wynik egzaminu w dłoni, możecie pomóc dyrektorowi czy nauczycielowi podjąć decyzję o ewentualnej pomocy językowej dla swojego dziecka, czy przydzieleniu go do odpowiedniej klasy.
   
   I kolejna gwiazdka z objaśnieniem – proszę nie wprowadzić dyrektora czy nauczyciela w błąd, przechwalając dziecko, że ma już na przykład zdaną „maturę” z polskiego. Proszę cały czas pamiętać o dodaniu z polskiego jako obcego.
   
   Czyli polski jest na Wyspach takim przedmiotem z języka, jakby uczeń w Polsce zdawał egzamin z angielskiego, niemieckiego, hiszpańskiego (w ósmej klasie odpowiednik GCSE, a w klasie maturalnej odpowiednik A-level).

3. Trzeci argument zachęcający do potwierdzenia umiejętności językowych w formie certyfikatu egzaminacyjnego odnosi się do środowiska zawodowego. Znajomość języków obcych jest kompetencją cenioną w wielu branżach.
   
   Podam przykład znany mi z miejsca, w którym mieszkałam przez 12 lat, czyli okolic lotniska London Gatwick (choć nie jest trudno przenieść zasadę na inne branże, które nie znajdą się w moim przykładzie). W moim regionie dominowały branże turystyczne, oferujące usługi transportowe (samoloty, sieć autobusów i busów oraz pociągów), hotelarskie (mnóstwo hoteli i hotelików zatrudniających w sumie kilkanaście, jeśli nie kilkadziesiąt, tysięcy pracowników) oraz restauracyjne.
   
   Biało-czerwony symbol na przypince recepcjonistki, kelnerki czy kierowcy, świadczący o umiejętności porozumiewania się w języku polskim zwiększa wartość danego pracownika (wcześniej kandydata do pracy). Tak samo działa to na wyższych szczeblach – w pracy, gdzie na przykład kieruje się pracą ludzi. Ileż wśród pracowników jest osób z dominującym językiem polskim! Na pewno manager potrafiący dogadać się w ich ojczystym języku będzie miał większe możliwości zatrudnienia od osoby bez znajomości tego czy innego języka.
   
   Na pewno też przyszłe lata zmienią stronę formalną potwierdzającą umiejętności językowe. Przez dwa dziesięciolecia po roku 2004 r. było oczywistością, iż napływający do pracy na Wyspach Polacy posługują się językiem polskim. Ale utrzymanie tej umiejętności przez dzieci nie jest już oczywiste. Certyfikat z ocenami ze zdanych egzaminów będą stanowić pierwszą weryfikację znajomości języka polskiego.

4. W szkołach brytyjskich (podobnie jak i Polsce czy innych krajach na świecie) uczniowie mają obowiązek nauki jakiegoś języka obcego. Proces ten zaczyna się już w szkole podstawowej, w której najczęściej nauczanymi językami są francuski i hiszpański. W szkole ponadpodstawowej obowiązek ten nie ustaje – uczniowie wciąż uczą się języków obcych i co najmniej jeden z nich wybierają w opcjach na poziomie GCSE.
   
   Znowu podam przykład z życia wzięty – mój syn nie miał możliwości wyboru języka obcego. Został mu narzucony język francuski, którego nie uczył się wcześniej. Bieżące i przewidywane wyniki ewentualnego egzaminu z francuskiego nie zapowiadały się najlepiej. W jego przypadku to szkoła wyszła z inicjatywą, by syn zamiast męczyć się z francuskim podjął egzaminy GCSE z polskiego. Szczerze, to ja jako mama nie miałam wówczas pojęcia, że tak można. Ale oczywiście syn podjął polski i zdał go na najwyższą ocenę, czym podbudował się i co odjęło mu stresu związanego z lekcjami francuskiego.
   
   Można też zdawać dwa języki – wybór polskiego nie oznacza rezygnacji z innego języka obcego. Zapewne przygotowania do egzaminów z polskiego będą mniej wymagające, niż przygotowania z innego języka. Hiszpański czy francuski może być dla ucznia trudniejszym językiem obcym, jeśli nie używa go w naturalnych warunkach rodzinnych i nie pogłebia jego znajomości w szkole sobotniej.

5. Szansa na utrzymanie języka poprzez komunikację z rodziną i znajomymi w Polsce jest sprawą niezwykle ważną dla wielu rodziców. Pielęgnując język polski u dzieci wychowywanych na emigracji, dajemy im możliwość porozumienia się z rodziną Polsce. Oprócz tego przekazujemy im bogaty dorobek kulturowy i historyczny, który mogą wykorzystać chociażby zwiedzając naszą ukochaną piękną Polskę.
   
   Możesz powiedzieć, Rodzicu, że do tego nie potrzeba żadnych certyfikatów. Tak, ale… jak reaguje babcia Twojego dziecka na wieść, że dziecko uczy się polskiego w szkole sobotniej, że zna polski hymn, że coś wie o polskiej geografii i historii?
   
   Jak ta sama babcia zareaguje na wiadomość, że kochany wnuczek dostał dziewiątkę (wow, to jeszcze więcej niż polska szóstka!) z egzaminu GCSE z polskiego, a wnuczka przebywając na wakacjach w Polsce, wypytuje dziadków o czasy komuny, bo przygotowuje projekt badawczy o PRL-u do matury z polskiego? A może wspólnie z rodziną w Polsce wnuczka obejrzy „Katyń” czy poprosi dziadków o zakup „Tanga” Mrożka?
   
   Myślę, że każda babcia i dziadek będą pękać z dumy i chwalić się przed znajomymi, że wnuczęta – chociaż mieszkają na emigracji – zdają egzaminy z polskiego, właśnie tam, w miejscu, które w świadomości dziadków, jest „obczyzną”. Ta duma może być w dużej mierze Twoją zasługą, Rodzicu, bo tak naprawdę to od Twojego podejścia, Twojej motywacji zależy najwięcej.
   
   Przygotuj się na opór swojego dziecka – może już słyszysz, że „po co mi ten polski”, że jest dużo nauki z innych przedmiotów, że się nie chce poświęcać czasu na ten dodatkowy, a w oczach nastolatka często niepotrzebny, wysiłek. Spróbuj ten opór przełamać, spróbuj też przetrwać zniechęcenie swojego dziecka i wytrwać w postanowieniu, że chcesz tę szansę na zachowanie języka polskiego utrzymać w swojej rodzinie.
   
   Jeśli brakuje Ci pomysłów, dlaczego to ważne i jak to zrobić, by zmotywować dziecko do nauki polskiego, sięgnij po książkę Adama Becka „Podaruj dziecku szansę na dwujęzyczność”. To nie będzie lektura egzaminacyjna, ale książka wzmacniająca Ciebie.

Jakie trudności mogą pojawić się dla kandydatów zdających egzamin GCSE z polskiego w UK?

1. Podstawową trudnością dla uczniów, którzy chcą zdawać język polski jako obcy, jest to, że nie jest to język powszechnie nauczany w szkołach brytyjskich. Zdarzają się oczywiście wyjątki – na mapie można wskazać pojedyncze szkoły, gdzie język polski jest wpisany w tok zajęć. Większość uczniów musi jednak szukać pomocy gdzie indziej.
   
   Przygotowania do egzaminów GCSE oferuje większość tzw. szkół sobotnich. Gorzej z klasami maturalnymi. Główną przyczyną są problemy kadrowe – po pierwsze generalnie brakuje chętnych do pracy w szkołach sobotnich, a po drugie jest mało nauczycieli przygotowanych do pracy na poziomie A-level.
   
   Wielu uczniów korzysta z pomocy korepetytorów, którzy prowadzą zajęcia metodą tradycyjną lub nauczają zdalnie.
   
   Można także przygotowywać się samodzielnie, co wymaga od ucznia (i rodzica) sporej wiedzy na temat wymogów i dużej dyscypliny pracy. Tu niezbędną pomocą mogą okazać się dostępne na rynku materiały edukacyjne:

Materiały przygotowujące do egzaminu GCSE

Podręcznik „GCSE. Nowe Tematy. Coursebook”

Zeszyć ćwiczeń „GCSE. Nowe Tematy. Workbook”

Suplement "GCSE. Nowe Tematy. Suplement"

"Zeszyty szkolne 1. GCSE"

"Zeszyty szkolne 2. GCSE"

Materiały przygotowujące do egzaminu A-level

Seria „Zeszyty Szkolne. A-level”

„Zeszyty Szkolne. A-level”, Nr 1

„Zeszyty Szkolne. A-level”, Nr 2

„Zeszyty Szkolne. A-level”, Nr 3

Nr 4 – publikacja dostępna w pdf

Nr 5 – publikacja dostępna w pdf

Zeszyty szkolne. A-level, Nr 4, wersja wydrukowana

2. Drugą trudnością do pokonania jest wybór centrum egzaminacyjnego. W szkołach brytyjskich, oferujących kurs języka polskiego, jest najłatwiej. Ale większość szkół brytyjskich – choć nie oferuje nauki języka polskiego – umożliwia podjęcie egzaminów z polskiego.
   
   By mieć pewność, że jest to możliwe, najlepiej już jesienią zgłosić chęć zdawania egzaminu w departamencie językowym szkoły brytyjskiej. Wówczas uczeń czy rodzic otrzymają od razu odpowiedź, czy jest to możliwe.
   
   Czasem kilka szkół lokalnych w jednym regionie umawia się ze sobą i organizuje możliwość zdawania egzaminów z polskiego w jednej z placówek. Bywa, że takiej możliwości brakuje, bo na przykład jest zbyt mała liczba kandydatów chętnych do zdawania polskiego. Wówczas należy poszukać centrum egzaminacyjnego, które umożliwia przyjęcie kandydatów prywatnych. Najlepiej skorzystać z wyszukiwarki na stronie AQA

Jedyne polskie centrum egzaminacyjne prowadzi Polska Macierz Szkolna.

Trzeba się liczyć z dodatkową opłatą egzaminacyjną pobieraną przez dane centrum, której wysokość może być zróżnicowana.

Uwaga dla rodziców ze Szkocji! Mimo nieco innego niż w Anglii systemu edukacyjnego możliwe jest podjęcie egzaminów GCSE i A-level w Szkocji. Trzeba tylko znaleźć centrum egzaminacyjne oferujące te egzaminy. Szczególnie maturzyści na tym mogą skorzystać, bo szkockie uczelnie także akceptują punkty z polskiego A-level.

Jakie są wymogi do egzaminów GCSE i A-level z języka polskiego w UK?

Kiedy dzieciątko przychodzi na świat, słucha. I to jest pierwsza lekcja komunikacji i kompetencja ważna w życiu oraz sprawdzana na późniejszych egzaminach.

Listening, czyli słuchanie ze zrozumieniem, to umiejętność testowana na egzaminie GCSE, a także na A-level. Test z tej części polega na odsłuchiwaniu nagrań w języku polskim i udzielanie odpowiedzi na pytania do tych nagrań.

Na GCSE nagrania są krótkie i nawiązujące do codziennych sytuacji.

Na egzaminie maturalnym jest nieco trudniej, bo zakres poszerza się o tematy spoza codziennych sytuacji (na przykład sztuka, polityka, zagadnienia społeczne).

Po słuchaniu przychodzi kolej na mówienie, czyli speaking. Sprawdzenie wypowiedzi ucznia pod kątem rozumienia treści i umiejętności gramatycznych sprawdzane są tylko na egzaminie GCSE.

Kolejna ważna umiejętność to czytanie ze zrozumieniem. Reading pojawia się jako osobny test na egzaminie GCSE – uczniowie udzielają odpowiedzi na pytania do krótkich tekstów.

Na egzaminie maturalnym rozumienie czytania potrzebne jest na każdej z trzech części egzaminu. W arkuszu 1 uczeń podobnie jak na GCSE odpowiada na pytania testowe, choć oczywiście są one trudniejsze niż na wcześniejszym egzaminie – od maturzystów wymagane jest rozumienie nie tylko dosłowne, ale kontekstowe czy przenośne.

Nie ma możliwości zdania maturalnego arkusza 2 bez wcześniejszej pracy z tekstami literackimi! Lista lektur do wyboru jest bardzo krótka, ale praca z wybranym tekstem powinna być rzetelna, oparta na szczegółach i poszerzona o wymagane konteksty historyczne czy kulturowe.

Dowody na rozumienie tekstów uczeń finalnie dostarczy w formie pisemnej. Writing jest potrzebne nie tylko na lekturowo-filmowym arkuszu 2, ale także w maturalnych arkuszach 1 i 3. W arkuszu 1 uczeń będzie miał tekst do streszczenia oraz esej na wybrany temat projektu badawczego. W arkuszu 3 zaś prócz streszczenia wysłuchanego tekstu do napisania będzie także esej oparty na materiale wysłuchanym i przeczytanym przez maturzystę (multiskill task).

Na egzaminie GCSE wymagane są dość krótkie formy pisemne (od czterech zdań do 150 słów) dotyczące tematów bliskich doświadczeniom ucznia.

Na obydwu egzaminach (GCSE i A-level) ważne są także umiejętności translatorskie. Uczniowie otrzymują zdania lub teksty ciągłe do przetłumaczenia zarówno z języka polskiego na angielski, jak i z angielskiego na polski.

Prawdy i mity o egzaminach GCSE i A-levels z polskiego w UK

1. Egzamin GCSE to egzamin maturalny

Nieprawda, chociaż czasami nazywa się go „małą maturą”. W systemie edukacyjnym na Wyspach egzaminy GCSE są bowiem ważne – ważniejsze niż egzaminy ósmoklasisty w Polsce. W listach motywacyjnych kandydaci zwyczajowo podają zdane przedmioty GCSE i uzyskane z nich wyniki.

Wielu młodych ludzi nie kontynuuje nauki w celu zdobycia A-level, lecz pozostają przy samych GCSE’s, innych kwalifikacjach lub różnego rodzaju kursach zawodowych.

2. Do egzaminu GCSE nie obowiązują żadne lektury

Prawda. W małej części testów pojawią się fragmenty tekstów literackich, ale pytania będą oparte wyłącznie na podanych treściach – uczniowie nie muszą znać żadnych utworów. Aczkolwiek pewne treści nauczyciele łączą z edukacją literacką, by zaznajomić uczniów choć trochę z polską kulturą.

Temat o zdrowym stylu życia na przykład aż się prosi o sięgnięcie po fraszkę „Na zdrowie” Jana Kochanowskiego. Podręcznik „GCSE. Nowe Tematy” także bazuje na fragmentach literatury.

3. Do egzaminu A-level trzeba się przygotowywać 2 lata

Nieprawda. Sugeruje się, że kurs przygotowawczy powinien trwać dwa lata, ale jeśli uczeń z różnych powodów chce skrócić ten czas, to nie ma formalnych przeszkód. Czas przygotowania zależy od determinacji ucznia. Jeśli uczeń będzie pracował, da radę przygotować się szybciej.

4. Do egzaminu A-level nie można przystąpić wcześniej niż w klasie 13

Nieprawda. Wielu nastolatków podejmuje egzamin w klasie 12, a są też na tyle dojrzali uczniowie, że nie czekają, lecz próbują zdawać egzaminy już w klasie 11. Proszę jednak pamiętać, że lektury i filmy oraz zakres tematyczny nie są łatwe dla 15-latków. I że nie ma się co spieszyć bez określonego powodu.

5. Aby zdać egzamin A-level wystarczy przeczytać jedną lekturę i obejrzeć jeden film

Nie do końca prawda. Jedna lektura i jeden film (wybrane z proponowanej listy) wystarczą, by przygotować się do jednego z arkuszy egzaminacyjnych (Paper 2). Ale trzeba też orientować się w podanej tematyce egzaminu oraz przeprowadzić samodzielne badania do napisania eseju na jeden z czterech proponowanych esejów badawczych.

6. By zdać A-level, trzeba mieć zdany egzamin GCSE z polskiego

Nieprawda. Można przystąpić do egzaminu maturalnego bez zdanego egzaminu GCSE. Zdarza się jednak, że szkoły i centra egzaminacyjne pytają o wyniki uzyskane na GCSE, ale ma to na celu orientację w poziomie językowym ucznia. Niższe wyniki mogą być nie tyle przeszkodą formalną, co wskazówką, iż program A-level może okazać się zbyt trudny dla ucznia.

Zobacz naszą rozmowę o egzaminach na You Tube: 

Egzaminy GCSE: jakie tematy składają się na program?

Do wszystkich części egzaminu obowiązują te same tematy pogrupowane w trzech blokach:

I Identity and culture

1: Me, my family and friends

• Relationships with family and friends.
• Marriage/partnership.

2: Technology in everyday life

• Social media.
• Mobile technology.

3: Free-time activities

• Music.
• Cinema and TV.
• Food and eating out.
• Sport.

4: Customs and festivals in Poland

II Local, national, international and global areas of interest

1: Home, town, neighbourhood and region

2: Social issues

• Charity/voluntary work.
• Healthy/unhealthy living.

3: Global issues

• The environment.
• Poverty/homelessness.

4: Travel and tourism

III Current and future study and employment

1: My studies

2: Life at school/college

3: Education post-16

4: Jobs, career choices and ambitions

Egzaminy A-level: Jakie tematy składają się na program?

1. Aspects of Polish-speaking society: past and current trends

The Polish family

The evolution of the digital world in Poland

2. Aspects of Polish-speaking society: past and current issues

Social diversity and mobility in Poland

Impact of emigration on Polish society

3. Artistic culture in the Polish-speaking world past and present

Festivals and traditions

Polish cultural life

4. Aspects of political life in the Polish-speaking world past and present

Poland and the European Union

Polish politics and young people

Individual research project, czyli samodzielny projekt badawczy

Uczniowie wybierają jeden z czterech tematów, samodzielnie pracują nad takimi materiałami źródłowymi (wyszukanymi samodzielnie), by rozwijały one każdy z podanych do tematu podpunktów. Materiały te mogą być tekstowe (np. książki, artykuły) lub audiowizualne (filmy, nagrania). Jeden z nich musi być dostępny online.

Tematy do projektu badawczego (obowiązuje jeden do wyboru przez ucznia)

• Poland during the communist era
• Racism in Poland
• Tourism in Poland
• The resistance movement in Poland during World War II

Lektury (i/lub filmy) do wyboru (uczeń wybiera dwie lektury lub jedną lekturę i jeden film)

• Sławomir Mrożek: Tango
• Jarosław Iwaszkiewicz: Panny z Wilka oraz Brzezina

• Jerzy Andrzejewski: Popiół i diament

Filmy

• Katyń, reż. Andrzej Wajda (2007)
• Przypadek, reż. Krzysztof Kieślowski (1981)

Informacje na temat programu egzaminacyjnego, przykładowe materiały testowe można znaleźć na stronie internetowej AQA

Powodzenia dla wszystkich, którzy podejmą egzaminy GCSE lub A-level z języka polskiego jako obcego. 

Renata Jarecka – autorka „Zeszytów Szkolnych” i wielu materiałów edukacyjnych, współautorka i redaktorka podręcznika „GCSE. Nowe Tematy”, dyrektorka Polskiej Szkoły Online, nauczycielka klas GCSE i A-level.